บ้านปูฯ ชูบ้านเขาสมอคอน หนึ่งในแบบอย่างชุมชนแห่งความยั่งยืน
ถอดบทเรียนจากปัญหา สู่การเรียนรู้ และผลผลิตทางความคิดที่พร้อมพัฒนาต่อเนื่อง
ชุมชนบ้านเขาสมอคอน หมู่ 1 ได้รับเลือกให้เป็น 1 ใน 9 ชุมชนจากทั้งหมด 128 หมู่บ้าน ให้เป็น “หมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียงต้นแบบ” ของอำเภอท่าวุ้ง จังหวัดลพบุรี
หลังจากบ้านปูฯ ช่วยซ่อมแซมฟื้นฟูชุมชนบ้านเขาสมอคอนหลังน้ำลด ซึ่งเป็น กิจกรรมระยะเร่งด่วน ในปี 2555 แล้ว ก็เดินหน้า “โครงการส่งเสริมการพัฒนาอย่างยั่งยืน ชุมชนบ้านเขาสมอคอน” ต่อในกิจกรรมระยะกลาง เน้นฟื้นฟู พัฒนาเศรษฐกิจชุมชนและพัฒนาทักษะเกษตรกร เริ่มตั้งแต่ปี 2556 และยังดำเนินการมาจนถึงปัจจุบัน คือ “กองทุนปุ๋ยสัจจะชาวนา บ้านเขาสมอคอน” ที่พัฒนาอย่างต่อเนื่องจนกองทุนสามารถบริหารจัดการแหล่งทุนประจำชุมชนได้โดยไม่จำเป็นต้องอาศัยเงินทุนสนับสนุนจากบ้านปูฯ อีกต่อไป โดยผลลัพธ์ที่สำคัญจากการดำเนินงานของกองทุนปุ๋ยนั้น นอกจากช่วยลดภาระหนี้สินทั้งในและนอกระบบของเกษตรกรในระยะยาวแล้ว ยังมีส่วนในการส่งเสริมพฤติกรรมการออมของสมาชิกกองทุนปุ๋ยอีกด้วย นอกจากนี้ยังมีกิจกรรมอื่นๆ เช่น โครงการทำน้ำหมัก ปุ๋ย และฮอร์โมนชีวภาพ โครงการส่งเสริมอาชีพปลูกชะอม การบริหารจัดการขยะ ที่เกษตรกรตอบรับและนำไปประยุกต์ใช้อย่างเห็นผล
ผู้บริหารบ้านปูฯ ที่ปรึกษาด้านการพัฒนาชุมชน ผู้นำชุมชน และนักพัฒนาชุมชนรุ่นใหม่ ผู้ร่วมกันทำงานพัฒนาชุมชนบ้านเขาสมอคอน และล่าสุด หมู่ 1 ได้รับเลือกเป็น “หมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียงต้นแบบ”
ของอำเภอท่าวุ้ง จังหวัดลพบุรี
(จากซ้ายไปขวา)
นายอาริต รวบรวม นักพัฒนาชุมชนรุ่นใหม่
นายพีรพงศ์ พงศ์พิชาญ ที่ปรึกษาด้านการพัฒนาชุมชน
นางอุดมลักษณ์ โอฬาร ผู้อำนวยการสายอาวุโส-องค์กรสัมพันธ์ บริษัท บ้านปู จำกัด (มหาชน)
นายไพบูลย์ ศรีสวัสดิ์ ผู้ใหญ่บ้านหมู่ 3
นางอารมย์ รวบรวม ผู้ใหญ่บ้านหมู่ 1
นายบุญชู คุ้มม่วง ผู้ใหญ่บ้านหมู่ 2
นางอุดมลักษณ์ โอฬาร ผู้อำนวยการสายอาวุโส-องค์กรสัมพันธ์ บริษัท บ้านปู จำกัด (มหาชน) กล่าวว่า “ความมุ่งหวังของบ้านปูฯ คือการช่วยชุมชนพัฒนาด้านเศรษฐกิจและสังคมอย่างยั่งยืน เพื่อให้ชุมชนบ้านเขาสมอคอนทั้ง 3 หมู่พัฒนาไปสู่การเป็นหนึ่งในชุมชนต้นแบบที่เข้มแข็งและพึ่งพาตนเองได้ในระยะยาว โดยยึดถือตามแนวทางการพัฒนาของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช คือ “เข้าใจ-เข้าถึง-พัฒนา” เป็นที่มาของการตั้งโจทย์ตั้งแต่วันแรกว่าการพัฒนาควรเริ่มจากการพูดคุยกับชาวบ้านถึงสิ่งที่ต้องการและปัญหา จากนั้นจึงส่งเสริมการสร้างทักษะและองค์ความรู้ให้ แต่การคิด ดำเนินการและแก้ปัญหาจำเป็นต้องให้เกษตรกรเป็นผู้ลงมือทำ เริ่มตั้งแต่ปรับความคิดและมองสิ่งต่างๆ ให้รอบด้าน ถ้าเจอปัญหา ก็ลองหาแนวทางอื่นที่สามารถทำได้ สิ่งนี้สอดคล้องกับแนวคิดของบ้านปูฯ ที่ว่า “พลังความรู้ คือพลังแห่งการเปลี่ยนแปลงและพัฒนา” ซึ่งจะมีความยั่งยืน และเมื่อวันหนึ่งที่บ้านปูฯ จำเป็นต้องเดินออกไป ชุมชนบ้านเขาสมอคอนก็จะสามารถยืนได้ด้วยตนเองอย่างมั่นคง”
ตัวอย่างการมองปัญหารอบด้าน และหาทางแก้ไขที่เหมาะสม คือกิจกรรมระยะยาว เพื่อพัฒนาสู่ชุมชนต้นแบบอย่างยั่งยืน ใน “โครงการนาอินทรีย์ข้าวสินเหล็ก เขาสมอคอน” เริ่มในปี 2557 ที่เกษตรกรมีแบรนด์ของตนเอง “ข้าวกล้องอินทรีย์สินเหล็ก เขาสมอคอน” แม้ข้าวสินเหล็กเป็นสุดยอดพันธุ์ข้าวที่ดีต่อสุขภาพ แต่ด้วยข้อจำกัดทางด้านการรับรู้ข้อมูลเกี่ยวกับข้าวสินเหล็กของประชาชนทั่วไป ทำให้การตอบรับของลูกค้าเป็นไปอย่างช้าๆ ประกอบกับปัญหาภัยแล้งตั้งแต่ช่วงปี 2558 ต่อเนื่องถึงปี 2559 ทำให้การเพาะปลูกข้าวสินเหล็กต้องหยุดชะงัก อย่างไรก็ตามด้วย “การเรียนรู้” ที่เกิดขึ้น ชาวบ้านได้ปรับเปลี่ยนนาข้าวสินเหล็ก สู่การปลูกข้าวหอมมะลิแทนพร้อมทั้งปรับเปลี่ยนกระบวนการให้เป็นนาอินทรีย์ให้ได้มากที่สุด เพื่อตอบสนองความต้องการของตลาดและเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม
และเพื่อรับมือกับปัญหาภัยแล้งที่มีแนวโน้มจะเกิดขึ้นทุกปี เกษตรกรได้ลดปริมาณการทำนาข้าวลง และหันไปทำ “แปลงเกษตรสาธิตที่ทำกินอย่างยั่งยืน เกษตรผสมผสาน” เพื่อลดความเสี่ยงจากการปลูกพืชเชิงเดี่ยว ทั้งยังสามารถนำผลผลิตมาบริโภคในครัวเรือน และจำหน่ายผลผลิตเพื่อเพิ่มรายได้จากการเก็บเกี่ยวผลผลิตตลอดทั้งปีอีกด้วย โดยแปลงเกษตรผสมผสานเป็นผลผลิตล่าสุดด้านการพัฒนาความคิดที่เกิดจากการเรียนรู้จากผู้เชี่ยวชาญด้านเกษตร การเรียนรู้ระหว่างเกษตรกรด้วยกันเอง และการศึกษาดูงานในโครงการอื่นๆ เพื่อเรียนรู้เรื่องราวทั้งความสำเร็จและความล้มเหลว
นางอารมย์ รวบรวม ผู้ใหญ่บ้านหมู่ 1 ผู้นำลูกบ้านในการพัฒนาชุมชน จนล่าสุดเป็น 1 ใน 9 ชุมชนจากอำเภอท่าวุ้ง จังหวัดลพบุรี ที่ได้รับเลือกให้เป็น “หมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียงต้นแบบ” ระดับพออยู่พอกิน
นางอารมย์ รวบรวม (ผู้ใหญ่กบ) ผู้ใหญ่บ้าน หมู่ 1 ตัวแทนเกษตรกรบ้านเขาสมอคอน เผยความในใจเกี่ยวกับโครงการฯ ตลอดระยะเวลา 5 ปี ว่า “บ้านปูฯ และโครงการส่งเสริมการพัฒนาอย่างยั่งยืน ชุมชนบ้านเขาสมอคอน สอนให้พวกเราเปิดรับการเรียนรู้ ปรับเปลี่ยนทัศนคติ และสร้างโอกาสให้ทุกคนในชุมชน ครอบครัวของตนได้เรียนรู้การพัฒนานาข้าวให้มีความเป็นเกษตรอินทรีย์มากยิ่งขึ้น นอกจากนี้ ความรู้ในการปลูกมะนาวและชะอมนอกฤดู ทำให้มีผลผลิตสำหรับบริโภคในครัวเรือน และจำหน่ายเป็นรายได้เสริม ทำให้ชาวบ้านได้ทราบว่าเรียนรู้ว่าการพัฒนาที่ยั่งยืนจำเป็นต้องเริ่มที่การบริหารจัดการความคิดของตนเอง ชาวบ้านมีรายได้เพิ่มขึ้น รายจ่ายลดลง นอกจากนั้นแล้วชาวบ้านในชุมชนทุกคนต่างก็มีความสามัคคีกันมากขึ้น”
นาข้าวและผลผลิตจากแปลงข้าวหอมมะลิที่มีการปรับเปลี่ยนให้เป็นเกษตรอินทรีย์
เพื่อตอบสนองความต้องการของตลาดและเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม
ด้วยการร่วมแรงร่วมใจของคนในชุมชนและเกษตรกร รวมไปถึงแรงผลักดันของผู้นำชุมชน ส่งผลให้ชุมชนบ้านเขาสมอคอน หมู่ 1 ได้รับเลือกให้เป็น “หมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียงต้นแบบ” ระดับพออยู่พอกิน โดยเป็น 1 ใน 9 ชุมชน จากจำนวนทั้งหมด 128 ชุมชน ของอำเภอท่าวุ้ง จังหวัดลพบุรี จากการยึดถือปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงเป็นรากฐานของชีวิต 6 ด้าน ได้แก่ ด้านการลดรายจ่าย ด้านการเพิ่มรายได้ ด้านการประหยัด ด้านการเรียนรู้ ด้านการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืน และด้านการเอื้ออารีต่อกัน เพื่อเป็นตัวอย่างให้แก่ชุมชนอื่นต่อไป
ผลผลิตจากโครงการเกษตรประณีต (เกษตรผสมผสาน) หมู่ 3 บ้านเขาหมอนอิง ต.เขาสมอคอน อ.ท่าวุ้ง จ.ลพบุรี
โครงการแปลงสาธิต ที่ทำกินอย่างยั่งยืน หมู่ 1-2 ชุมชนบ้านเขาสมอคอน ต.เขาสมอคอน อ.ท่าวุ้ง จ.ลพบุรี
กิจกรรม “ขยะแลกของ” โดยมีเป้าหมายเพื่อสร้างสุขอนามัย ให้ชาวบ้านรู้จักการคัดแยกขยะและเสริมสร้างความสามัคคีในชุมชน
เกี่ยวกับ บมจ. บ้านปู
บริษัท บ้านปู จำกัด (มหาชน) เป็นผู้บุกเบิกด้านพลังงานชั้นแนวหน้าของเอเชีย ดำเนินธุรกิจถ่านหิน ธุรกิจไฟฟ้า และพลังงานที่เกี่ยวเนื่องอย่างครบวงจร ใน 9 ประเทศ ได้แก่ ไทย อินโดนีเซีย จีน ออสเตรเลีย ลาว มองโกเลีย สิงคโปร์ ญี่ปุ่น และสหรัฐอเมริกา
“พลังความรู้ คือพลังแห่งการเปลี่ยนแปลงและพัฒนา”
บ้านปูฯ เชื่อว่า “การเรียนรู้” เป็นรากฐานสำคัญในการพัฒนา “คน” ซึ่งจะขับเคลื่อนชุมชนและสังคมให้พัฒนาอย่างยั่งยืนในระยะยาว โครงการซีเอสอาร์ของบ้านปูฯ ในทุกประเทศ จึงมุ่งเน้นสนับสนุนและส่งเสริมการเรียนรู้อย่างต่อเนื่องให้กับเยาวชนและชุมชนในหลากหลายรูปแบบ ทั้งการเรียนรู้จากประสบการณ์จริง การดำเนินชีวิตประจำวัน การเรียนรู้ทั้งในและนอกห้องเรียน การฝึกฝนเพื่อพัฒนาศักยภาพและทักษะชีวิต หรือการค้นคว้า เรียนรู้ และค้นพบองค์ความรู้ด้วยตนเองหรือร่วมกับคนอื่นๆ
