บ้านแม่สายนาเลา ต้นแบบหมู่บ้านปลอดการเผา สู่การพัฒนาเกษตรชุมชนคนกับป่าที่ยั่งยืนบนพื้นที่สูง

บ้านแม่สายนาเลาชุมชน “คน” อยู่ร่วมกับ “ป่า” สู่ต้นแบบ หมู่บ้านปลอดการเผา รางวัลการันตี 2 ปีซ้อน

ชุมชนคนกับป่า: การพัฒนาแบบยั่งยืนที่บ้านแม่สายนาเลา

     บ้านแม่สายนาเลา ตั้งอยู่ในเขต อุทยานแห่งชาติศรีลานนา มีพื้นที่กว่า 14,738 ไร่ ชาวบ้านเดิมใช้พื้นที่ปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ ซึ่งนำไปสู่การบุกรุกพื้นที่ป่าและขาดการจัดการที่ถูกต้อง อย่างไรก็ตาม สถาบันวิจัยและพัฒนาพื้นที่สูง (องค์การมหาชน) หรือ สวพส. ได้เข้ามาช่วยพัฒนาโดยใช้แผนที่รายแปลง และการมีส่วนร่วมของชุมชนในการกำหนดขอบเขตที่ชัดเจน ทั้งนี้ชาวบ้านได้รับอนุญาตใช้พื้นที่จากกรมป่าไม้และกรมอุทยานแห่งชาติอย่างถูกต้อง

นายภัทรนันท์ บิโข่ หัวหน้าโครงการพัฒนาพื้นที่สูงแบบโครงการหลวงโหล่งขอด สถาบันวิจัยและพัฒนาพื้นที่สูง (สวพส.)

     ผลจากการพัฒนา ชาวบ้านหันมาปลูกพืชเศรษฐกิจอย่าง ลำไย มะม่วง และพืชผักอื่น ๆ แทนการปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ ซึ่งช่วยเพิ่มรายได้ให้เพียงพอสำหรับครัวเรือน และทำให้ชุมชนกลายเป็น พื้นที่สีเขียว ที่มีการจัดการทรัพยากรอย่างยั่งยืน

นายครรชิต ปันลัดโทน เกษตรกรผู้นำในพื้นที่บ้านแม่สายนาเลา โครงการพัฒนาพื้นที่สูงแบบโครงการหลวงโหล่งขอด

ความสำเร็จของชุมชน: รางวัลหมู่บ้านปลอดการเผา 2 ปีซ้อน

     ความพยายามในการปรับเปลี่ยนรูปแบบการทำเกษตรที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ทำให้ บ้านแม่สายนาเลา ได้รับรางวัลหมู่บ้านปลอดการเผา 2 ปีซ้อน (พ.ศ. 2565 และ พ.ศ. 2567) เป็นการยืนยันถึงความสำเร็จในการลดปัญหาฝุ่นควันจากการเผาเตรียมพื้นที่และการเผาเศษวัสดุการเกษตร

นวัตกรรมการเกษตรแบบยั่งยืน

     ภายใต้การดูแลของ สวพส. ได้มีการนำนวัตกรรมจากงานวิจัยมาใช้ในการปรับเปลี่ยนวิธีการปลูกข้าวโพด โดยปลูกพืชตระกูลถั่วร่วมกับข้าวโพด เพื่อให้ดินได้รับสารอาหารที่ดีขึ้นและลดการใช้สารเคมี นอกจากนี้ ยังมีการส่งเสริมให้ชุมชนปลูกไม้ดอก เช่น ดอกไม้ที่ส่งขายให้อุทยานหลวงราชพฤกษ์ ทำให้เกษตรกรมีรายได้เพิ่มขึ้นอย่างมั่นคง ในปีพ.ศ. 2566 รายได้เฉลี่ยของชุมชนสูงถึง 3.97 ล้านบาทต่อปี

กระบวนการพัฒนาแบบมีส่วนร่วมและการป้องกันการบุกรุกป่า

     ความสำเร็จของบ้านแม่สายนาเลายังมาจากการมีส่วนร่วมของชุมชนในการวางแผนการใช้ที่ดิน โดยใช้เทคโนโลยี แผนที่ดินรายแปลง ที่มีรายละเอียดทั้งในระดับครัวเรือนและระดับชุมชน ช่วยป้องกันการบุกรุกป่าและสร้างการจัดการพื้นที่เกษตรที่ยั่งยืน นอกจากนี้ ชุมชนยังสามารถจัดการเศษวัสดุเกษตรโดยไม่ใช้การเผา ซึ่งเป็นตัวอย่างให้กับหมู่บ้านข้างเคียงในการจัดการพื้นที่เกษตรปลอดการเผา

บทสรุป: บ้านแม่สายนาเลาสู่ต้นแบบการพัฒนาชุมชนบนพื้นที่สูง

     จากหมู่บ้านที่เคยมีปัญหามากมาย บ้านแม่สายนาเลากลายเป็นชุมชนต้นแบบในการอนุรักษ์ป่าและการทำเกษตรแบบยั่งยืนที่ไม่ใช้การเผา ความสำเร็จนี้เกิดจากการมีส่วนร่วมของชุมชน การใช้เทคโนโลยีในการจัดการที่ดิน และการส่งเสริมเกษตรที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ซึ่งนำมาซึ่งรายได้ที่มั่นคงและการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืน